Вiншую усiх, для каго гэта не проста шараговая дата!
8 верасня 1514. Бітва пад Воршай
На зыходзе 1512 года Маскоўская дзяржава распачала новую вайну за «искони русские земли» - Беларусь і Ўкраіну, што ўваходзілі ў склад Вялікага Княства Літоўскага і пад уладаю Маскоўшчыны ніколі не знаходзіліся.
Фарпостам Княства на ўсходзе быў старажытны беларускі горад Смаленск. У ліпені 1514-га яго ўзяло ў аблогу велізарнае 80-тысячнае войска маскоўцаў, папоўненае наёмнікамі з заходнеэўрапейскіх краінаў. Па гарадскіх умацаваннях амаль бесперапынна білі трыста гарматаў. Ваявода Юры Салагуб капітуляваў.
Натхнёны поспехам маскоўскі князь Васіль ІІІ кінуў свае войскі ўглыб Беларусі. Услед за Смаленскам здаліся ворагу Крычаў, Амсціслаў і Дуброўна. Крамлёўскі валадар быў настолькі ўпэўнены ў сваёй перамозе, што пад час адной з застоліц загадаў сваім ваяводам «войскі літоўскія і польскія з каралём да Масквы як быдла пугамі гнаць». Над дзяржаваю сапраўды навісла смяротная небяспека.
Вялікі князь Жыгімонт Стары здолеў сабраць пад свае сцягі ў Менску толькі трохі болей за 30 тысяч ваяроў. Тут былі 16 тысяч коннікаў паспалітага рушання Вялікага Княства пад камандаваннем славутага гетмана Канстанціна Астрожскага, 14 тысяч польскіх конных жаўнераў, тры тысячы найманай пяхоты і 2500 шляхцічаў-добраахвотнікаў з Польшчы. Жыгімонт з чатырохтысячным войскам застаўся ў Барысаве, а асноўныя сілы на чале з Астрожскім рушылі насустрач варожай ардзе. Пры канцы жніўня адбыліся першыя сутычкі з ворагам на рэках Бярэзіне, Бабры і Друці.
Пасля некалькіх паразаў расейскае войска спынілася паміж Воршай і Дуброўнай на рэчцы Крапіўне. Тут і адбылася вырашальная бітва. Частка конніцы Астрожскага ўброд і наўплаў - без стратаў - пераправілася цераз Дняпро. Астатнія коннікі, пяхота і артылерыя пераадолелі раку трохі вышэй, па таемна наведзеным наплыўным мосце. Палкі Канстанціна Астрожскага пачалі шыхтавацца насупроць стану маскоўцаў уначы з 7 на 8 верасня. У цэнтры гетман паставіў 16 тысячаў ліцьвінскай конніцы, па баках - палякаў. Наперадзе былі сабраныя сама трапныя стралкі.
На досвітку пад гукі трубаў і бубнаў маскоўскія ваяводы Чаляднін і Булгакаў-Голіца павялі палкі ў першую атаку. Астрожскі звярнуўся да сваіх ваяроў з кароткай гарачаю прамовай: «Мужныя рыцары! Няхай доблесць і мужнасць вашы будуць вартыя слаўных бацькоў!..»
Няўдача першай атакі не надта збянтэжыла Чалядніна і Голіцу: у іх была амаль трохразовая перавага - 80 тысяч супроць 30. Такая самаўпэўненасць саслужыла ваяводам дрэнную службу. Яны кепска ўзаемадзейнічалі і нават не лічылі патрэбным дапамагаць адзін аднаму. Калі ваяры Астрожскага ўдарылі па палках Булгакава-Голіцы, Чаляднін ад бою ўхіліўся, а калі ўдар абрынуўся на ягоных ваяроў, Голіца адплаціў тым сама.
Спроба абысці нашае войска і наляцець з тылу не ўдалася, і пасля паўдня маскоўскія ваяводы кінулі на праціўніка галоўныя сілы. Сеча дасягнула найвышэйшага напалу. Гетман быў сярод сваіх жаўнераў. Ягоная ўзнятая над галавою булава дадавала мужнасці слабейшым.
І раптам здарылася нечаканае: конніца Астрожскага завагалася, спыніла націск, а потым і наагул пакацілася назад. Расцягнутыя баявыя парадкі маскоўцаў з пераможнымі крыкамі перайшлі ў наступ. Колькі хвілінаў коннікі і сапраўды ўцякалі, а тады знячэўку крута павярнулі ўбок. Расейская дваранская конніца апынулася перад пакінутымі ў засадзе гарматамі.
Смяротны град артылерыі спыніў атаку. Чужынцы, збіваючыся ў бязладныя натоўпы, замітусіліся і паказалі нядаўнім «уцекачам» спіны. Конніца Астрожскага рассекла сціжму заваёўнікаў на часткі і рассеяла іх па шырокім прырэчным полі. Ворагаў гналі і секлі яшчэ пяць вёрстаў. Вада ў Крапіўне пачырванела ад крыві і, паводле падання, выйшла з берагоў, бо целы мноства забітых загацілі раку. Шмат хто знайшоў сваю смерць у Дняпры, у навакольных лясах і балотах.
Летапісы і кронікі паведамляюць, што маскоўская раць страціла забітымі блізу 40 тысячаў. Чаляднін, Булгакаў-Голіца і яшчэ восем ваяводаў трапілі ў палон. Разам з імі ў руках у пераможцаў апынуліся дзве тысячы «дзяцей баярскіх» і тры тысячы шэраговых воінаў. Прыгаломшаны весткаю пра поўны разгром свайго войска Васіль ІІІ абвясціў, што ўсе палонныя для яго - мёртвыя, і кінуў іх на вырак лёсу. Булгакаў-Голіца вярнуўся ў Масковію толькі ў 1552 годзе.
Аршанская бітва стала адной з найбуйнейшых у Эўропе ХVІ стагоддзя. Бліскучая перамога нашай зброі аддала ініцыятыву вайны ў рукі Вялікага Княства. Усе захопленыя маскоўцамі гарады, апроч Смаленска, былі вызваленыя. Пачаў развальвацца накіраваны супроць Польшчы і Вялікага Княства Літоўскага таемны альянс Маскоўшчыны і эўрапейскіх дзяржаваў. Крымскія татары, уражаныя перамогаю пад Воршай, на два гады спынілі набегі на Княства і павярнулі сваіх коней у бок Маскоўшчыны.
У снежні 1514 года вялікі гетман Канстанцін Астрожскі трыумфальна ўступіў у сталіцу дзяржавы Вільню. У гонар перамогі на ягоныя сродкі там былі збудаваныя праваслаўныя храмы Святой Тройцы і Святога Мікалая, якія захаваліся дагэтуль.
Апісанне бітвы пад Воршай змешчанае ў «Кроніцы» Мацея Стрыйкоўскага. Праз некалькі гадоў пасля перамогі невядомым мастаком было створанае жывапіснае батальнае палатно, на якім адлюстраваны адзін з эпізодаў сечы. На карціне, што захоўваецца цяпер у Нацыянальным музеі ў Варшаве, можна ўбачыць баявыя бел-чырвона-белыя сцяжкі беларускіх ваяроў. Гэта першая па часе выява нашага нацыянальнага сцяга. Памяць пра слаўную перамогу ўвасобілася і ў беларускай народнай песні:
Ой, у нядзельку параненька
Узышло сонца хмарненька,
Узышло сонца над борам,
Па-над Сялецкім таборам.
А ў таборы трубы йграюць,
Да ваяцкае парады зазываюць,
Сталі рады адбываці,
Адкуль Воршы здабываці:
А ці з поля, а ці з лесу,
А ці з рэчкі невялічкі?
А ні з поля, а ні з лесу,
Толькі з рэчкі невялічкі.
А ў нядзельку параненьку
Сталі хлопцы-пяцігорцы,
Каля рэчцы на прыгорцы:
Гучаць разам з самапалаў,
З сяміпалых ад запалаў.
Б'юць паўсоткаю з гарматаў.
Масква стала наракаці,
Места Воршу пакідаці;
А як з Воршы ўцякалі,
Рэчку невялічку пракліналі:
«Бадай ты, рэчка, сто лет высыхала,
Як нашая слава тутака прапала;
Бадай высыхала да сканчэння свету
Што нашай славанькі ўжо нету».
Слава Воршы ўжо ня горша
Слаўся, пан Астрожскі!
На фэст “Аршанская бітва” змаглі трапіць толькі 22 чалавекі !
Імпрэза праходзіла на тым самым Крапівенскім полі, дзе войска ВКЛ перамагло войска Маскоўскага Княства. У асобныя гады колькасьць слухачоў складала некалькі соцень чалавек.
Сёлетні фэст, які на гэты раз было вырашана праводзіць у нядзелю 11 верасьня, міліцыянты практычна сарвалі. Яны перакрылі пад’езды да Крапівенскага поля, не дазваляючы праехаць да вёскі Гацькаўшчына, дзе звычайна адбывалася імпрэза. А затым пачалі затрымліваць усіх, хто ішоў пешкі ў кірунку да альтэрнатыўнага месца, абранага непадалёк.
Сталы наведнік штогадовых фэстаў, мастак Алесь Пушкін на месца сустрэчы ня трапіў – яго двойчы забіралі ў пастарунак. Першы раз гэта адбылося на аршанскім вакзале. Пушкін расказаў, што на ягоных вачох больш за дзясятак людзей, якія прыехалі на фэст зь Менску, міліцыянты пад прымусам садзілі ў цягнік і адпраўлялі дадому. У яго самога праверылі дакументы і адпусьцілі, таму ён вырашыў адправіцца на імпрэзу зноў. Але быў затрыманы яшчэ раз і выйшаў з пастарунку толькі каля 12-й гадзіны ночы.
Патэнцыйны кандыдат на прэзідэнцкую пасаду ад Партыі БНФ Рыгор Кастусёў мусіў правесьці каля дзьвюх гадзін у Дубровенскім РАУС. Па дарозе на фэст яго машыну некалькі разоў спынялі супрацоўнікі ДАІ, аглядалі салон, правяралі нумары, і пасьля трэцяй такой праверкі міліцыянты забралі ў Кастусёва дакументы і загадалі ехаць у пастарунак. Падставаў затрыманьня міліцыянты не паведамілі, але загадалі даць тлумачэньні, куды і адкуль палітык ехаў. Спадар Кастусёў адмовіўся даваць любыя тлумачэньні, пакуль невядомыя прычыны затрыманьня. Тады ў пастарунак выклікалі супрацоўніка ДАІ, які вынес Рыгору Кастусёву пісьмовае папярэджаньне за парушэньне правілаў дарожнага руху – за фіранкі на вокнах, хаця ў часе руху яны былі рассунутыя. Спадар Кастусёў напісаў скаргу на дзеяньні міліцыянтаў, якія відавочна зацягвалі час, каб проста не пусьціць палітыка на фэст: заканадаўства дазваляе складаць пратаколы на парушальнікаў дарожнага руху на месцы затрыманьня, а не трымаць людзей у пастарунку гадзінамі і без усякіх тлумачэньняў.
У Аршанскім РАУС мусілі правесьці некалькі гадзінаў шасьцёра аршанцаў, якія ішлі на фэст пехам. Сярод затрыманых быў вядомы бард Андрэй Мельнікаў. Ва ўсіх затрыманых міліцыянты праверылі дакумэнты, перапісалі асабістыя дадзеныя і адпусьцілі, калі ўжо зусім зьвечарэла. Дабірацца за 17 кіламетраў ад Воршы і шукаць у цемры тых, каму пашчасьціла прарвацца скрозь міліцэйскія кардоны, яны ўжо ня сталі. Толькі ўраньні Андрэй Мельнікаў выправіўся на альтэрнатыўнае месца, якое абралі аматары бардаўскай песьні для таго, каб сабрацца разам. Яго сустрэлі з дзясятак чалавек, для якіх ён і зладзіў невялічкі канцэрт.
Як апавёў яшчэ адзін сталы наведнік і па сутнасьці заснавальнік фэсту “Аршанская бітва” Юры Копцік, уначы каля сяброўскага вогнішча сабраліся ўсяго каля 15-ці чалавек. А першай ночы іх адшукалі міліцыянты на чале з начальнікам Аршанскага райаддзелу міліцыі спадаром Міхайлавым. Ва ўсіх прысутных праверылі дакументы і перапісалі адрасы, аднак затрымліваць ня сталі – хутчэй за ўсё таму, што не змаглі б падагнаць да гэтага месца службовыя машыны. Яшчэ адну групу моладзі – зь сямі чалавек – міліцыянты адшукаць не здолелі.
Нагадаем, што міліцэйскія “разгоны” ўдзельнікаў фэсту пачаліся з 2007-га году. Да таго часу беларускія барды і слухачы зьбіраліся ў першыя выходныя верасьня без асаблівых перашкодаў – адно што ў асобныя гады міліцыянты ўсю ноч дзяжурылі наводдаль.