29 лютага 1468 г. – выданне Судзебніка (Статута) Казіміра Ягайлавіча Да 1468 г. адносіцца першы, які дайшоў да нашага нашага часу, помнік права ВКЛ, вядомы як Судзебнік Казіміра. Негледзячы на невялікі аб’ем (7 з невялікім старонак) ён з’яўляецца каштоўнейшай крыніцай па гісторыі права Вялікага княства. Ён адлюстраваў нормы літоўскага звычаёвага […]
Перыяд ВКЛ
51 артыкулаў
(XIII ст. – 1569 г.)
Эпоха Вялікага Княства Літоўскага – надзвычай важны перыяд беларускай гісторыі і па праву лічыцца часам росквіту беларускіх зямель. Нашыя землі ў сярэдзіне XIII ст. сталіся стваральным ядром гэтай моцнай сярэднявечнай дзяржавы. ВКЛ дала тагачасным ліцьвінам (сучасным беларусам) магчымасць усвядоміць сябе народам. Маладая і шматэтнічная дзяржава хутка набірала моц і расла ў памерах, убірала ў сябе ўсё важнае, што адбывалася ў тагачаснай Еўропе. Сталіцамі Вялікага Княства Літоўскага былі спачатку старажытны беларускі Наваградак, а затым заснаваная крывічамі яшчэ ў XI ст. Вільня. Аб’яднаўшыся, беларускія княствы адрозна ад расейскіх пазбеглі мангола-татарскага прыгнёту. Найвышэйшай магутнасці Вялікае Княства дасягнула за князем Вітаўтам. Яно мела выйсце да Балтыйскага і Чорнага мораў і займала тэрыторыю больш як 900 тыс. км2, з’яўляючыся самай буйной краінай Еўропы. У Вялікім Княстве Літоўскім панавала беларуская культура, а беларуская мова была дзяржаўнай. На ёй гаварылі манархі ды іх двор, на ёй вялі справаводства ў вялікакняскай канцылярыі і ўсіх установах. Нашыя продкі займалі ў краіне большасць пасадаў.
Дзяржаўнае жыццё ў Вялікім Княстве Літоўскім, або, скарочана, у Літве, праходзіла пераважна ў беларускіх нацыянальных формах. Менавіта там скансалідаваўся беларускі этнас. Па назове дзяржавы яе жыхары ў той час з гонарам называлі сябе ліцьвінамі. Цягам некалькіх стагоддзяў Княства паспяхова бараніла сваю незалежнасць ад захопнікаў з захаду і ўсходу. Ліцьвінскія ваяры здабылі бліскучыя перамогі пад Грунвальдам, Воршай, Кірхгольмам, Хацінам, Палонкай… Літва-Беларусь была неадлучнаю часткаю Еўропы. Нашыя гарады, як у Нямеччыне, Францыі або Галандыі, жылі паводле права на самакіраванне, якога на ўсход ад Смаленска ніколі не было.
Вялікае Княства Літоўскае стала ўсходнім аванпостам Рэнесансу і Рэфармацыі, што вызначылі далейшы рух еўрапейскай цывілізацыі. Створаныя ліцьвінамі-беларусамі мастацкія і літаратурныя шэдэўры, навуковыя трактаты годна папоўнілі скарбніцу агульнаеўрапейскай культуры. Дзякуючы выдатнаму гуманісту Францішку Скарыну мы атрымалі друкаваную Біблію на сваёй мове раней за расейцаў і ўкраінцаў, палякаў і летувісаў, французаў і ангельцаў – наагул, раней за большасць еўрапейскіх народаў. Вялікае Княства Літоўскае дало ўсёй тагачаснай Еўропе прыклад дзяржавы, дзе мірна жылі розныя народы і спакойна суіснавалі розныя рэлігіі.
мяцежны князь Грамадзянскай вайны "Свидригайло ... изображается старыми польскими писателями в самых мрачных красках. Не подлежит сомнению, что он отличался крутым и жестоким нравом…" Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона Свідрыгайла (1370-1452) – князь віцебскі, падольскі, ноўгарад-северскі, чарнігаўскі і бранскі, Вялікі князь Літоўскі 1430-32, князь валынскі 1434-52. Сын вялікага князя літоўскага […]
Унутраная палітыка. Бітва на Ворскле скончылася паразай, якая парушыла далёкасяжныя планы Вітаўта і перакрыла шлях да яго ўсходнееўрапейскай гегемоніі. З іншага боку, смерць жонкі паставіла таксама і Ягайлу ў цяжкае становішча, бо сваёй каронай ён быў абавязаны толькі шлюбу з ёй. Зноў, толькі ўлагоджваючы польскую знаць, ён мог разлічваць на захаванне ўлады. Калі б польскія шляхцічы прымусілі […]
Адміністрацыйна-тэрытарыяльная рэформа Адной з першых мер, якая была ажыццёўлена ўрадам ВКЛ у XVI ст., была змена адмiнiстрацыйна-тэрытарыяльнага падзелу, што склаўся ў мiнулым i захаваў многiя рысы пары феадальнай раздробленасцi. У новым дзяленнi на ваяводствы ўдзельныя княствы знiклi. Вiцебская зямля ў 1503 г. ператворана у Вiцебскае ваяводства, у 1504 г. стала […]
Дачыненні з Польшчай. У канцы XIV ст. адначасова абвастрыліся адносіны паміж кіруючымі коламі Літвы і Польшчы. Само Салінскае пагадненне, якое мела характар сепаратнай дамоўленасці і само імкненне літоўскіх феадалаў да ліквідацыі палітычнай залежнасці ад Польшчы абумовілі негатыўнае стаўленне кракаўскага двара да новых планаў Вітаўта. Таму ў 1399 г. Кракаў аказаў […]
Спробы крыжакоў усталяваць каталiцызм на лiтоўскiх землях у XIII — сярэдзiне XIV ст. поспеху не мелi. Каб выбiць у iх рэлiгiйную зброю, якой прыкрывалася агрэсiя, згадзiўся прыняць каталiцтва Мiндоўг i ва ўзнагароду за гэта ў 1253 г. атрымаў ад Папы Рымскага карону. Але саюз з Рымам не спраўдзiў надзей лiтоўскага […]
3 усiх вiдаў мастацтва Беларусi XIII—XV стст., бадай, найбольш значныя дасягненнi ў галiне архiтэктуры. 3 другой паловы XIII – пачатку XIV ст. пачаўся новы этап у развiццi айчыннага дойлiдства. Яно спалучала традыцыю дойлiдства старажытнай Беларусi XI—XII стст. i ўплыў архiтэктуры Заходняй Еўропы, адкуль пранiкалi раманскi i гатычны стылi. Лаканiзм i […]
Фактычна амаль адразу пасля смерцi Вiтаўта пачалася грамадзянская вайна. Яна была не проста дынастычнай барацьбой за ўладу розных палiтычных груповак. Нацыянальна-рэлiгiйныя супярэчнасцi не далi магчымасцi лiтвiнскаму грамадству з’яднацца на агульнай iдэйна-патрыятычнай i канфесiйнай аснове. Гэта моцна аслабляла ваенна-палiтычную магутнасць ВКЛ i, урэшце, прывяло да страты дзяржаўнага суверэнiтэту. Штуршком, якi прывёў […]
Вайна Маскоўскай дзяржавы з Вялікім Княствам Літоўскім 1406—1408 была выклікана бояззю Масквы далейшага ўзмацнення ВКЛ пасля канчатковага падпарадкавання вялікім князем Вітаўтам у 1404 г. Смаленскага княства. У лютым 1406 г. Вітаўт напаў на Пскоў, што выклікала ў маі беспаспяховы паход вялікага князя маскоўскага Васіля І на Вязьму і Сярпейск. У […]