Казімір IV Ягелончык (30 лістапада 1427, Кракаў — 7 чэрвеня 1492, Гродна) — вялікі князь літоўскі (1440-1492), кароль польскі (1447-1492). Вайна Свідрыгайлы з Жыгімонтам Пасля смерці гаспадара Вітаўта дзяржаву напаткалі нялёгкія выпрабаванні. Спачатку вялікакняскі пасад заняў Ягайлаў брат Свідрыгайла (у праваслаўі Леў, у каталіцтве Баляслаў). Ён разарваў вунію з Польшчай, але не здолеў […]
Перыяд ВКЛ
52 артыкулаў
(XIII ст. – 1569 г.)
Эпоха Вялікага Княства Літоўскага – надзвычай важны перыяд беларускай гісторыі і па праву лічыцца часам росквіту беларускіх зямель. Нашыя землі ў сярэдзіне XIII ст. сталіся стваральным ядром гэтай моцнай сярэднявечнай дзяржавы. ВКЛ дала тагачасным ліцьвінам (сучасным беларусам) магчымасць усвядоміць сябе народам. Маладая і шматэтнічная дзяржава хутка набірала моц і расла ў памерах, убірала ў сябе ўсё важнае, што адбывалася ў тагачаснай Еўропе. Сталіцамі Вялікага Княства Літоўскага былі спачатку старажытны беларускі Наваградак, а затым заснаваная крывічамі яшчэ ў XI ст. Вільня. Аб’яднаўшыся, беларускія княствы адрозна ад расейскіх пазбеглі мангола-татарскага прыгнёту. Найвышэйшай магутнасці Вялікае Княства дасягнула за князем Вітаўтам. Яно мела выйсце да Балтыйскага і Чорнага мораў і займала тэрыторыю больш як 900 тыс. км2, з’яўляючыся самай буйной краінай Еўропы. У Вялікім Княстве Літоўскім панавала беларуская культура, а беларуская мова была дзяржаўнай. На ёй гаварылі манархі ды іх двор, на ёй вялі справаводства ў вялікакняскай канцылярыі і ўсіх установах. Нашыя продкі займалі ў краіне большасць пасадаў.
Дзяржаўнае жыццё ў Вялікім Княстве Літоўскім, або, скарочана, у Літве, праходзіла пераважна ў беларускіх нацыянальных формах. Менавіта там скансалідаваўся беларускі этнас. Па назове дзяржавы яе жыхары ў той час з гонарам называлі сябе ліцьвінамі. Цягам некалькіх стагоддзяў Княства паспяхова бараніла сваю незалежнасць ад захопнікаў з захаду і ўсходу. Ліцьвінскія ваяры здабылі бліскучыя перамогі пад Грунвальдам, Воршай, Кірхгольмам, Хацінам, Палонкай… Літва-Беларусь была неадлучнаю часткаю Еўропы. Нашыя гарады, як у Нямеччыне, Францыі або Галандыі, жылі паводле права на самакіраванне, якога на ўсход ад Смаленска ніколі не было.
Вялікае Княства Літоўскае стала ўсходнім аванпостам Рэнесансу і Рэфармацыі, што вызначылі далейшы рух еўрапейскай цывілізацыі. Створаныя ліцьвінамі-беларусамі мастацкія і літаратурныя шэдэўры, навуковыя трактаты годна папоўнілі скарбніцу агульнаеўрапейскай культуры. Дзякуючы выдатнаму гуманісту Францішку Скарыну мы атрымалі друкаваную Біблію на сваёй мове раней за расейцаў і ўкраінцаў, палякаў і летувісаў, французаў і ангельцаў – наагул, раней за большасць еўрапейскіх народаў. Вялікае Княства Літоўскае дало ўсёй тагачаснай Еўропе прыклад дзяржавы, дзе мірна жылі розныя народы і спакойна суіснавалі розныя рэлігіі.
Акрамя таго, што насельніцтва гарадоў было вельмі рознае па сацыяльнаму статусу, этнічнай прыналежнасці або, напрыклад, веравызнанню, горады таксама былі цэнтрамі зусім рознай дзейнасці, пачынаючы ад вытворчасці і заканчваючы адукацыяй. Гарады i мястэчкi існавалі як на дзяржаўных вялiкакняжацкiх, так i прыватнаўласнiцкiх землях. Больш 40% усiх гарадскiх пасяленняў Беларусi ў першай палове […]
Вялікае Княства Літоўскае узнікла ва ўмовах сталай жорсткай барацьбы з крыжакамі і пад пагрозай татара-мангольскага нашэсця. Утварэнне дзяржавы дало магчымасць народам гэтага рэгіёна абараніць сваю незалежнасць і стварыла ўмовы для далейшага сацыяльнага, палітычнага, эканамічнага і культурнага іх развіцця. Уключэнне беларускіх земляў у склад новаўтворанай дзяржавы мела пераважна добраахвотны характар, яно ажыццяўлялася […]
Тросненская бітва 1368 г. адбылася ў час вайны Вялікага княства Літоўскага з Маскоўскай дзяржавай 1368-1372 гг. на рацэ Тросна 21 лістапада 1368 г. (некаторыя крыніцы падаюць памылковую дату 21 снежня) паміж войскам ВКЛ на чале з вялікім князем Альгердам і старажавым атрадам Вялікага княства Маскоўскага. Кампанія 1368 г. (паводле маскоўскіх […]
На Беларусі ў XV-XVI стст. меліся дзве сістэмы судовых органаў – агульныя суды для ўсяго насельніцтва, заснаваныя на старажытным звычаёвым праве і законе, і саслоўныя суды толькі для шляхты, якія былі адлучаны ад адміністрацыі, створаны на аснове закона ў адпаведнасці з тэорыяй падзялення ўлад. Саслоўныя суды ў значнай ступені абмяжоўвалі […]
Жители городов в ВКЛ, как правило, за товары платили больше, чем жители сельской местности. Однако, и доходы в городах так же несколько отличались. Но все же одной из причин дороговизны в городах называлась масштабная спекуляция, бороться с которой пытались на самом высоком уровне. Меры по борьбе с перекупщиками предпринимались совершенно разные, […]
Урыўкі з прадмовы Алеся Жлуткі да кнігі «Міндаў, кароль Летовіі» Кароль Міндаў, 750-годдзю каранацыі якога прысвячаецца гэтае выданне, не быў абыдзены ўвагаю тагачасных гістарычных крыніцаў. Але толькі нядаўна яго асоба пачала па-сапраўднаму абуджаць цікавасць айчынных гісторыкаў. Медыявісты спрабуюць сёння па-новаму асэнсоўваць дзейнасць стваральніка новай дзяржавы, тэрытарыяльным, палітычным і этнічным ядром якой сталіся беларускія […]