Пражская культура (або пражска-корчакская культура, помнікі пражскага тыпу, помнікі тыпу Карчак, пражска-карчакская культура) — археалагічная культура славян IV — VII стст. на тэрыторыі ад Эльбы да правабярэжжа Сярэдняга Падняпроўя і паўночнай часткі басейна Паўднёвага Буга, ад польскага Памор’я да падунаўя і ўсходніх адгор’яў Альп.
Найбольш характэрная прыкмета культуры – ляпны керамічны посуд з павышэннем ў верхняй трэці пасудзіны, які ўпершыню быў знойдзены ля Прагі. Пазней аналагічныя помнікі – лакальны варыянт – былі знойдзены на Украіне ля в. Корчак Жытомірскай вобл. Асноўнымі помнікамі культуры з’яўляюцца неўмацаваныя паселішчы – селішчы. Характэрны від жытла – паўзямлянкі, квадратныя або блізкія па форме да квадрата з печчу (каменкай ці глінабітнай) ці агменем у паўночным куце, у асноўным справа ад уваходу. Асноўныя гаспадарчыя заняткі – жывёлагадоўля і земляробства. Пахавальны абрад – трупаспаленне па-за межамі могільніка са змяшчэннем астанкаў ў ямку ці ў керамічную урну. Пахавальны інвентар бедны. На тэрыторыі Беларусі выяўлена каля 50 помнікаў, якія размяшчаюцца на поўдні і выцягнуты вузкай паласой ад Брэста і Камянца амаль да Мазыра. На аснове пражскай культуры і пры яе ўдзеле склаліся многія славянскія культуры апошняй чвэрці 1-га тысячагоддзя.
Лакалізацыя. Арэал пражска-корчакскай культуры ахоплівае шырокія вобласці ад басейна верхняй і сярэдняй Эльбы на захадзе да правабярэжжа Кіеўскага Падняпроўя на ўсходзе. На паўднёвым-захадзе помнікі з пражска-корчакскскім посудам сустракаюцца аж да ўзбярэжжа Адрыятыкі. Такая ж кераміка вядомая і ў левабярэжнай частцы Ніжняга Падунаў’я, што сведчыць аб інфільтрацыі яе носьбітаў у гэтыя землі, якія у культурным дачыненні прыкметна адрозніваюцца ад асноўнага арэалу. На тэрыторыі Беларусі выяўлена каля 50 помнікаў пражскай культуры, якія размяшчаюцца на поўдні і выцягнуты даволі вузкай паласой з захада на ўсход ад Брэста і Камянца амаль да Мазыра. Найбольш паўночныя пункты зафіксаваны на р. Ясельда каля в. Спорава Бярозаўскага р-на, р. Бобрык каля в. Камень Пінскага р-на Брэсцкай вобл., на р. Арэса каля в. Старыя Юркавічы Акцябрскага р-на Гомельскай вобл. Раннія помнікі пражскай культуры на ўсходзе вядомы каля Мохава ў арэале калочынскай культуры.1
Вытокі. Існуюць тры галоўныя гіпотэзы аб паходжанні пражскай культуры:
1) сфарміравалася на аснове пшэворскай культуры (ці аднаго з яе кампанентаў) у Вісла-Одэрскім рэгіёне (шэраг польскіх даследчыкаў, І.П. Русанава, часткова В.В. Сядоў);
2) склалася на аснове традыцый зубрэцкай культуры у межах лакальнага варыянта чарняхоўскай культуры ў Верхнім і Сярэднім Паднястроўі (большасць украінскіх даследчыкаў, часткова В.В.Сядоў);
3) узнікла ў ходзе рассялення шэрага груп насельніцтва лясной зоны Усходняй Еўропы на захад і поўдзень (Дз.А. Мачынскі, М.Б. Шчукін, К. Гадлоўскі і інш.) ці ўзаемадзеяння традыцый нашчадкаў носьбітаў палескага варыянта зарубінецкай культуры з паўночнымі суседзямі пераважна на Палессі з далучэннем у дадейшым рассяленні роднасных груп (І.А. Гаўрытухін, шэраг беларускіх даследчыкаў).
Эвалюцыя. Паводле В.В. Сядова, пражска-корчакская культура ў цэлым датуецца V-VII стст.3 (ст.30) Іншыя даследчыкі у эвалюцыі культуры вылучаюць наступныя перыяды (фазы): фаза 0 — час афармлення ядра пражскай культуры (IV ці сяр. IV – пач. V ст.) і пераходны – фаза 0/1 – перыяд першых міграцый (1-я пал. V ст.).
У правабярэжнай частцы Сярэдняга Падняпроўя славяне пражскай культурнай групы з’явіліся не раней VI ст. І. П. Русанова, вызначае самыя раннія пражскай-корчакскія помнікі Падняпроўя VI ст. Па ўсёй верагоднасці, у канцы IV – пачатку VI ст. гэтыя землі з-за празмернай увільготненасці былі непрыдатныя для вядзення земляробства і наогул не былі заселены. Археалагічных матэрыялаў гэтага часу тут не выяўлена. Пра тое ж кажа і адсутнасць якіх-небудзь субстратных элементаў у ранніх корчакскіх помніках. Даследуючы водныя назвы Правабярэжнай Украіны, А.М. Трубачоў прыйшоў да высновы, што “на правым беразе Прыпяці засяроджана значная частка старажытных чыста славянскіх гідронімаў”. Гэта, відаць, таксама адзін з паказчыкаў незаселенымі гэтых зямель перад міграцыяй славян.
Фаза I – ранні перыяд, калі пражская культура распаўсюджваецца ад Палесся, Сярэдняга Падняпроўя, вярхоўяў Паўднёвага Буга да ўсходняга Прыкарпацця, басейна Сярэдняй і Верхняй Віслы, у Ніжняй Сілезіі, з’яўляецца на паўночным усходзе Карпацкага басейна і на Ніжнім Дунаі (V ці сяр. V – 1-я пал. VI ст.).2 (ст.219) Асноўныя, больш магутныя патокі славянскага насельніцтва з вобласці станаўлення пражскай-корчакскай культуры пачынаючы з мяжы V і VI стст. накіраваліся ў Сярэдняе Падунаў’е і далей на Эльбе. Дапушчальна здагадка аб пранікненні славян у гэты рэгіён і ў больш ранні час.
Фаза II – перыяд класічнай пражскай культуры, калі арэал культуры пашыраецца за кошт шэрага рэгіёнаў Падунаў’я і Эльбы (VI ці сяр. VI — пач. VII ст.); фаза III – позні перыяд, калі ў недрах культуры пачалі складвацца асновы лакальных варыянтаў (VII ст., у некаторых рэгіёнах да сяр. VII ст.). Пачынаючы з другой паловы VI ст. славяне пражска-корчакскай групы шырока рассяляюцца ў басейнах сярэдняга цячэння Эльбы і Заале. Тут выяўлена мноства паселішчаў і грунтавых магільнікаў з пахаваннямі па абрадзе трупаспаленьня, якія адносяць да гэтай культуры і датуюць 2-й паловай або канцом VI – VII ст. Уяўляецца несумнеўным, што распаўсюджванне славянскага насельніцтва адбывалася па Эльбе і яе прытоках з поўдня, з тэрыторыі Чэхіі і Сярэдняга Падунаўя. Буйныя масы носьбітаў пражскай-корчакскай культуры ў VI ст., абмінуўшы Карпаты з усходу, прасунуліся ў міжрэччы ніжняга Дуная і Днястра. Ляпных кераміка разгляданай культуры сустрэтая на шматлікіх паселішчах Малдавіі і паўднёва-ўсходняй частцы Румыніі з тыпова славянскімі паўзямлянкавымі жытламі. Аднак тут пражска-корчакскія старажытнасці не атрымалі самастойнага развіцця.
Фаза III – позні перыяд, калі ў недрах культуры пачалі складвацца асновы лакальных варыянтаў (VII ст., у некаторых рэгіёнах да сяр. VII ст.). Далейшае развіццё культуры ў розных рэгіёнах было неаднолькавым. На сярэднім Дунаі на яе тэрыторыю ўварваліся вялікія масы новага насельніцтва, і ў выніку ўзаемадзеяння і мецісацыі некалькіх племянных груп тут складваецца своеасаблівая славяна-аварская культура. У басейне Эльбы эвалюцыя пражска-корчакскай культуры была перапыненая новымі хвалямі міграцыі славян, якія належылі да іншых культурна-племянных стварэнняў. У паўднёвапольских землях пачынаючы з VIII ст. працякаў інтэнсіўны працэс узаемадзеяння славян пражска-корчакскай групы з сукуўска-дзедзіцкімі плямёнамі, у якім часткова ўдзельнічалі яшчэ і заходнія балты. Больш ці менш спакойна пражска-корчакскія старажытнасці развіваліся толькі ў землях Правабярэжнай Украіны. Тут на мяжы VII і VIII ст. на іх аснове эвалюцыйна фармуецца лука-райкавецкая культура, якая пазней увайшла ў склад старажытнарускай.2
Паселішчы. Асноўнымі помнікамі пражскай культуры з’яўляюцца неўмацаваныя паселішчы – селішчы. Размяшчаліся яны, як правіла, па берагах вялікіх і малых рэк, каля ручаёў і іншых вадаёмах, часта на схілах надпойменных тэрас. Зрэдку паселішчы знаходзіліся і на адкрытых месцах плато. Паселішчы мелі ў асноўным невялікія памеры і складаліся ў сярэднім з 8-20 двароў-гаспадарак. Але вядомыя і паселішча як з меньшым, так і большым лікам пабудоў. Так, на селішчы Рашкаў III раскопкамі выкрыта 92 жытлы, але нейкая частка пабудоў, акрамя таго, была знішчаная пры абвалаў берага Днястра. На жаль, больш ці менш поўна раскапаных паселішчаў вельмі няшмат, таму цэласнай характарыстыкі іх памернасці даць не ўдаецца.
Даследчыкамі заўважана, што ў шэрагу рэгіёнаў пражска-корчакскага арэала паселішчы размяшчаліся гняздопадобна. Так, у Прыпяцкім Палессі зафіксаваныя “гнёзды”, якія складаюцца з трох-чатырох паселішчаў, аддаленых адзін ад аднаго на 300-500 м. Адлегласці ж паміж “гнёздамі” дасягалі 3-5 км.
Вылучаецца два тыпы планіроўкі паселішчаў. Найбольш распаўсюджанай, відавочна, была кучавыя, бессістэмная забудова. Пры гэтым нярэдка назіраецца размяшчэнне жылых будынкаў нерэгулярны групамі. У прамежках паміж імі выяўляюцца гаспадарчыя ямные пабудовы, якімі, як мяркуюць даследчыкі, карысталіся калектыўна вялікія патрыярхальныя сем’і. Да другога тыпу належаць паселішчы, выцягнутыя ўздоўж берагоў рэк ці іншых вадаёмаў. Яны мелі радную забудову. На пасяленьні Дэсау-Мозігкаў зафіксаваны яшчэ адзін тып забудовы: каля дзесятка жылых пабудоў размяшчаліся колцападобна, а сярэдзіна паселішча заставалася незабудаванай.
Сярод помнікаў пражска-корчакскай культуры вядомыя адзінкавыя гарадзішчы. Найбольш цікавым з’яўляецца гарадзішча ў з. Зімовы на Валыні. Яно ўладкавана на мысе высокага берага р. Луг, правага прытоку Заходняга Буга. Гарадзішча займае сярэдзінную частку мыса, абмежаваную глыбокімі равамі. Яго памеры 135 х 14 м. Раскопкі селішча паказалі, што яго паўднёва-заходні край быў умацаваны сцяной з драўляных стаякоў і замацаваных у іх гарызантальных бярвёнаў, а таксама частаколам. З процілеглага боку гарадзішча мела стромкі схіл, недаступны для праціўніка. У яго паўднёва-заходняй частцы раскопкамі адкрыта 13 вогнішчаў, уладкаваных на гліняных вымастках. Хутчэй за ўсё, гэта рэшткі вялікай наземнай пабудовы, можа быць, падзеленай на асобныя камеры і канструктыўна звязанай з абарончай сцяной. Шматлікія знойдзеныя на гарадзішчы металічныя прадметы – прылады працы, бытавыя рэчы, прыналежнасці адзення і ўпрыгажэнні, а таксама вырабы з косці, каменя і гліны, у тым ліку ліцейныя формачкі і тыгелькі сведчаць, што гарадзішча было пачатковым рамесным цэнтрам, у якім жылі і працавалі кавалі, ювеліры і камнерезы.
Жытло. Жытламі насельніцтва пражска-корчакской культуры былі пераважна паўзямлянкі, квадратныя або падквадратныя ў плане, памерамі ад 8 да 20 кв.м. Катлаваны іх апускаліся ў грунт ад 0,3 да 1 м і больш. Найбольш распаўсюджаная глыбіня – 0,5-1 м. Канструкцыі сцен былі рознымі. У адных выпадках гэта былі зрубы, складзеныя з бярвенняў, радзей з плах, у іншых сцены мелі слупавыя канструкцыі (з гарызантальных плах, упушчаных канцамі ў пазы стаякоў або прыціснутых да земляных сцен катлаванаў з дапамогай слупоў).
Падлогі жылля былі землянымі, часам падмазанымі глінай, або высцілаліся дошкамі. У адной са сцен пабудоў рабіўся выраз для ўваходу, які закрываўся драўлянымі дзверамі. Для спуску ў жыллё звычайна ўладкоўваліся драўляныя лесвіцы. Зафіксаваныя таксама жытлы з калідорападобнымі прырэзкамі, у якіх меліся выразаныя ў грунце прыступкі для ўваходу. Мяркуецца, што агульная вышыня жылых пабудоў дасягала 2 м. Перакрыцці іх былі двухсхільныя, яны мелі драўляны каркас, пакрыты дошкамі або саломай.
Неад’емнай часткай ўсіх жылых пабудоў былі печы або агмені. Канструкцыі іх розныя. У адных выпадках гэта былі печы-каменкі, у іншых рэгіёнах печы будаваліся з гліны, а ў заходняй частцы пражскай-корчакского арэала дамінавалі агмені, складзеныя з гліны або невялікіх камянёў. Ацяпляльныя прылады знаходзіліся, як правіла, у адным з кутоў жылля, што складае этнаграфічную асаблівасць інтэр’еру славянскага дома.
Унутры жылля ўздоўж сцен ўладкоўваліся прылаўкі, выразаныя ў мацерыку са слядамі абліцоўвання дрэвам або ўладкованыя цалкам з дрэва. Яны служылі ляжанкамі і лаўкамі. У земляной падлозе некаторых пабудоў выяўлены невялікія ямкі, запоўненыя асмаленым дрэвам, магчыма, гэта сляды ножак сталоў ці іншай мэблі. Зафіксаваныя таксама ямы, у якіх былі пастаўленыя буйныя гліняныя пасудзіны з гаспадарчымі харчамі.
У Беларусі даследавана каля 20 жытлаў пражскай культуры. Гэта блізкія па форме да квадрата пабудовы зрубавай канструкцыі з пясчанай падлогай, размешчанай на мацерыку або заглыбленай у яго да 0,4 м, арыентаваныя сценамі альбо вугламі па баках свету. Абаграваліся агнішчамі, складзенымі з камянёў і кавалкаў балотнай руды (Петрыкаў), кавалкаў металургічнага жужалю, у тым ліку ў спалучэнні з керамікай (Востраў), камянёў, замацаваных глінай (Петрыкаў). Некаторыя жытлы ацяпляліся печамі, збудаванымі з гліны і дробных камянёў на драўляным каркасе (Струга, Ліпляны, Петрыкаў), Печ-каменка на Беларускім Палессі выяўлена толькі ў адным выпадку — на селішчы Блювінічы.
Сельская гаспадарка. Ландшафтная прыстасаванасць паселішчаў пражска-корчакскай культуры, шматлікасць збожжавых ям, даследаваных раскопкамі, і рэчавы інвентар сведчаць, што асновай эканомікі насельніцтва гэтага арэалу было земляробства. Склад збожжавых культур у розных рэгіёнах яго быў неаднолькавым. У шэрагу мясцовасцяў пануючай культурай было проса, у іншых – пшаніца.
З перапрацоўкай збожжавых культур звязана выкарыстанне каменных жорнаваў, якія паўсюдна сустракаюцца на паселішчах. Для выпечкі хлеба і аладак шырока ўжываліся гліняныя патэльні. Іх жа выкарыстоўвалі для прыгатавання розных страў з няспелых зерняў ячменю і пшаніцы, а таксама ежы з проса. Захоўвалася зерне ў спецыяльных ямах колалападобнай або бочкападобнай формы.
Разам з земляробствам вялікае месца ў гаспадарчай дзейнасці славян займала жывёлагадоўля. Да інвентару гэтай галіны заняткаў адносяцца спружынныя нажніцы, якія выкарыстоўваліся для стрыжкі авечак, косы для нарыхтоўкі траў і сена, боталы-званочкі, а таксама адзінкавыя знаходкі цугляў і шпор. Асноўным жа крыніцай вывучэння жывёлагадоўлі з’яўляюцца остеалагічныя матэрыялы, якія пакуль нешматлікія. Яны паказваюць, што на першым месцы па колькасці асобін у большасці выпадкаў знаходзілася буйная рагатая жывёла, другое месца адводзіцца свінне, трэцяе – авечкам і козам і чацвёртае – коням. Перавага буйной рагатай жывёлы гаворыць аб мяса-малочным напрамку жывёлагадоўлі.
Паляванню і рыбнай лоўлі ў цэлым у эканоміцы славянскага насельніцтва арэалу пражскай культуры належала даволі другараднае месца. Верагодна, у лясістых рэгіёнах доля палявання на дзікіх жывёл была больш значнай, але матэрыялы для яе характарыстыкі пакуль адсутнічаюць. Асноўнымі прыладамі палявання на звера, відавочна, былі лук і дзіда, але адзінкавыя знаходкі наканечнікаў стрэл і наканечнікаў коп’яў маюцца толькі на вельмі нешматлікіх паселішчах. Таксама адзінкавыя і знаходкі рыбалоўных кручкоў і грузілаў.
Рамесніцтва. Рамеснае вытворчасць насельніцтва пражска-корчакскай культуры можа быць ахарактарызавана толькі фрагментарна. Металаграфічнае вывучэнне кавальскай прадукцыі паказвае, што яны адковываліся цалкам з жалеза і сырцовай сталі з ужываннем тэхналагічных прыёмаў (цементацыя вырабаў з наступнай загартоўкай, пакеціравання сыравіны), узыходзячых да правінцыяльнарымскага рамяства. Разам з тым, асартымент кавальскіх вырабаў і аналіз іх тэхналогіі сведчаць аб прыкметнай архаізацыі железаапрацоўчага рамяства ў разгляданы час.
Бронзаліцейнае рамяство шырокага распаўсюджвання не мела. Рэчаў з бронзы ў праскім-корчакском арэале знойдзена няшмат.
Можна меркаваць, што дрэваапрацоўчыя рамёствы, якія ў рымскі перыяд дасягнулі высокага развіцця, захоўваліся ў славянскай асяроддзі і ў раннім сярэднявеччы. Аднак дадзеных для іх характарыстыкі ў матэрыялах археалогіі вельмі няшмат. Выяўляныя пры раскопках паселішчаў рэшткі жылых і гаспадарчых срубных пабудоў (зафіксаваныя злучэнні “у лапу” і “у обло”) сведчаць аб перайманні славянамі дасканалай будаўнічай тэхнікі рымскага часу. Маюцца таксама вельмі фрагментарныя сведчанні аб касцярэзным і камнеапацоўчым рамёствах.
Кераміка. Аснову пражска-корчакской керамікі складаюць высокія гаршкі з ўсечана-канічным тулавам, злёгку звужаным горлам і кароткім венцамі. Найбольшая пашырэнне іх прыходзіцца на верхнюю траціну вышыні. Паверхня посуду звычайна карычняватая, зрэдку крыху згладжаная. Большасць іх пазбаўлена арнаментацыі, толькі зрэдку сустракаюцца гаршкі з касымі насечкамі па верхнім краю венца. Уся гэтая кераміка выраблена без дапамогі ганчарнага круга. Гэты гаршкападобны посуд з’яўляюцца найбольш істотнай прыкметай пражска-корчакской культуры і дазваляе дастаткова дакладна акрэсліць яе арэал. На тэрыторыі Беларусі ляпная кераміка культуры выяўлена ў пласце трох гарадзішчаў: Хотамель, Харомск у нізоўях Гарыні (Столінскі р-н Брэсцкай вобл.), Хільчыцы.
Акрамя гаршкоў, на паселішчах сустракаюцца звычайныя гліняныя патэльні, зрэдку сустракаюцца і міскі. На найбольш ранніх паселішчах у невялікай колькасці прысутнічае і ганчарная посуд. Гэта шэрагліняная кераміка, добра вядомая на помніках пшэворскай і чарняхоўскай культур. На пражска-корчакскіх паселішчах яна прадстаўлена як сталовымі (пераважна рабрыстыя, раструбападобныя міскі з паддонам, з глянцаванай паверхняй шэрага або цёмнага колеру), так і кухоннымі (гаршкі з ашаршаўленай паверхняй) пасудзінамі. У адрозненне ад правенцыяльнарымскай керамікі раннесярэднявечны шэрагліняны посуд прадстаўлены больш абмежаваным асартыментам і звычайна не мае арнаментацыі. Толькі нешматлікі посуд ўпрыгожаны уразнымі гарызантальнымі лініямі. Аднак бясспрэчна, што гэтая кераміка, як і яе формы, непасрэдна звязаная з пшэворскім і чарняхоўскім ганчарствам.
Металічныя вырабы. Сярод вырабаў з жалеза пражска-корчакской культуры найбольш цікавай катэгорыяй з’яўляюцца знаходкі, якія характарызуюць гаспадарчую дзейнасць насельніцтва. Да такіх належаць, перш за ўсё, прылады земляробчай працы – наральнікі, матыжкі, сярпы, косы-гарбушы. Наральнікі знойдзеныя на паселішчах Гарадок, Бакота, Зімовы, Хотамель, Рыпнеў, а таксама ў складзе скарбу жалезных рэчаў у Летех пад Добржиховіцамі ў Чэхіі. Яны вырабляліся з суцэльнага кавалка жалеза, мелі параўнальна невялікія памеры, з лязом у форме трыкутніка. Гэтыя прылады падзяляюцца на два тыпы: утульчатыя і з борцікамі ў верхняй частцы, якія ўтрымлівалі іх на драўлянай аснове рала. Наканечнікі з борцікамі вядомыя і сярод правінцыяльнарымскіх старажытнасцяў, і відавочна, раннесярэднявяковыя з’яўляюцца іх працягам. Даследчыкі мяркуюць, што гэтыя наканечнікі належалі прыладам тыпу рала з полазам, які выкарыстоўваўся на параўнальна лёгкіх, верагодна, стараворных землях. Акрамя таго, у карыстанні, відавочна, былі драўляныя рала без жалезных наральнікаў. Цяглавай сілай для працы такімі прыладамі ў славян былі коні і валы. Распаўсюджанымі бытавымі прадметамі былі жалезныя нажы. На тэрыторыі Беларусі бытавы гаспадарчы інвентар небагаты: нажы з прамой спінкай і чаранком, аддзеленым ад ляза невялікімі ўступамі, фрагментаваныя сякеры, піла, акоўка лапаты, серп, шыла, пласціністыя трапецападобныя крэсівы.
Прадметы ўзбраення і конскага рыштунку вельмі нешматлікія. Гэта – наканечнікі дзідаў, дроцікаў і стрэл, цуглі і шпоры. На тэрыторыі Беларусі зброя прадстаўлена нешматлікімі экзэмплярамі двухшыпных угулкавых і чарашковых наканечнікаў стрэл. У ніжнім пласце гарадзішча Хотамель зафіксаваны панцырная пласціна і трохлопасцевы наканечнік стралы. У Петрыкаве выяўлены ўтулкавы наканечнік стралы з пяром рамбічнай формы, на селішчы Востраў – наканечнік дроціка, блізкі па форме да познапшэворскіх экзэмпляраў.
Вырабы з каляровых металаў прадстаўлены нешматлікімі спражкамі, бранзалетамі, пярсцёнкі, бляшкамі і прывескамі. Найбольш цікавая калекцыя такіх знаходак адбываецца з раскопак гарадзішча Зімна. У яе складзе маюцца бронзавыя і сярэбраныя спражкі розных тыпаў – з круглымі, авальнымі і фігурнымі рамкамі, простай і шарнірнай канструкцыі, а таксама прастакутныя “гітарападобныя”. Шматлікія пасавыя бляшкі – двухшчытковыя, круглыя, трапецападобныя і фігурныя, праразныя і з рэльефным арнаментам, у выглядзе фігурак птушак. Сустрэтыя таксама бронзавыя і срэбраныя бранзалеты з патоўшчанымі гранёным і круглявымі канцамі, колакалападобныя і трапецападобныя прывескі, бронзавы пінцэт з пашыранымі канцамі. На іншых паселішчах вырабы з каляровых металаў параўнальна рэдкія, звычайна гэта адзінкавыя знаходкі; вядома нямала помнікаў, дзе яны адсутнічаюць зусім.
Пахавальны абрад. Раннімі пахавальнымі помнікамі з’яўляюцца грунтавыя могільнікі. Абрад пахавання – трупаспаленьне, якое здзяйсняецца ў боку. Рэшткі крэмацыі, сабраныя з пахавальнага вогнішча, змяшчаліся ў невялікіх (ад 20 да 80 см у папярочніку) і неглыбокіх (ад 20 да 50 см) ямках, нярэдка ў урнах – гліняных гаршках пражска-корчакского тыпу. Часам яны накрывалі плітняковым каменем, перакуленым уверх дном гаршком або патэльняй. Рэчаў пры пахаваннях амаль няма. Трапляліся толькі адзіночныя і часам невыразныя, нярэдка аплаўлены прадметы, сярод якіх ёсць шкляныя пацеркі, фрагменты касцяных грабянёў, жалезныя нажы, крэсіва, спражкі.
Колькасць пахаванняў у магільніках вельмі рознае. У многіх выпадках яны налічваюць да двух дзесяткаў трупаспаленьняў, але сустпакаліся таксама некропалі, якія складаліся з сотняў пахаванняў. Апошнія звычайна функцыянавалі даволі працяглы час. Геаграфічнае размеркаванне грунтавых магільнікаў ў праска-корчакском арэале вельмі нераўнамерна. Найбольшая колькасць іх выяўлена і даследавана ў заходніх частках арэалу – у Славакіі, Маравіі і ў басейне верхняга і сярэдняга цячэння Эльбы, сярэдняя частка тэрыторыі пражска-корчакской культуры прадстаўлена толькі адзінкавымі пахаваннямі.
У VI-VII стст. атрымлівае распаўсюджванне курганны абрад пахавання. Гэтая асаблівасць развіцця пахавальнага рытуалу вылучае разгляданую групоўку сярод астатняга раннесярэднявяковага славянскага свету, паколькі славяне пянькоўскай і іпацешт-кындешцкай культуры курганнай абраднасці не ведалі зусім, а ў сукоўска-дзедзіцкім рэгіёне з’яўленне курганоў адносіцца да больш позняга часу і выклікана было знешнімі імпульсамі.
Раннія курганы як правіла не складаюць асобных магільнікаў, а размешчаны сумесна з больш познімі пахавальнымі насыпамі. Курганы невысокія (да 0,5 м), звычайна акружаны акопчыкам. Крэмацыя памерлых здзяйснялася на боку, а рэшткі спалення змяшчаліся ў падножжы курганоў або ў ямках пад імі. Абсалютная большасць пахаванняў не ўтрымліваюць рэчавых знаходак, многія трупаспаленьнямі былі і безурновымі.
Перыяд VI – 1-й паловы VII ст. быў этапам зараджэння і станаўлення курганнай абраднасці у арэале пражска-корчакскай культуры. Асноўная частка яе носьбітаў у гэты час хавала памерлых яшчэ ў грунтавых могільніках. На наступным этапе – 2-я палова VII – VIII ст. – курганны абрад атрымлівае больш шырокае распаўсюджанне. Зараз гэтая абраднасць, акрамя тых рэгіёнаў, дзе яна вядомая ў папярэдняе час, з’яўляецца ў Малапольша, Сілезіі і на Эльбе. Аднак па-ранейшаму паралельна функцыянуюць і грунтавыя могільнікі.
На трэцім этапе (VIII-Х стст.) курганны абрад пахавання шырока распаўсюджваецца па ўсім арэалу пражска-корчакской культуры, а грунтавыя могільнікі паступова спыняюць функцыянаванне. У гэты перыяд абрад крэмацыі памерлых паступова змяняецца трупапалажэннем. Пры гэтым звычай будаваць курганныя насыпы над пахаваннямі не зведаў прыкметных зменаў. Курганы з трупоположениями па вонкавым абліччу нічым не вылучаюцца ад насыпаў з пахаваннямі па абрадзе крэмацыі і размяшчаюцца, як правіла, у тых жа магільніках.)
Матэрыялы для характарыстьткі пахавальнага абраду ў насельніцтва пражскай культуры на тэрыторыі Беларусі нешматлікія. Адзінкавыя грунтавыя пахаванні даследаваліся каля вёсак Хорск Столінскага рна Брэсцкай вобл., Хотамель, Снядзін і Бухліцкага хутара. Кераміка пражскага тытту зафіксавана ў кургане каля в. Семурадцы Жыткавіцкага р-на Гомельскай вобл., на правабярэжжы Прыпяці. Грунтавыя і падкурганныя пахаванні выкананы па абраду трупаспалення.
Культавыя помнікі славян пражска-корчакскай культуры практычна невядомыя. Язычніцкія свяцілішчы, абследаваныя на гэтай тэрыторыі, і знаходкі язычніцкіх стодаў датуюцца ўжо больш познім часам.
Этнічны склад. Пражская культура лічыцца адлюстраваннем традыцыйнай культуры народа, які меў саманазву славяне. На аснове пражскай культуры і пры яе ўдзеле склаліся многія славянскія культуры апошняй чвэрці 1-га тысячагоддзя.
Славяне пражска-корчакскай культуры складалі адну з буйных племянных груповак, якая гісторыкам VI ст. Іярданам і візантыйскімі аўтарамі VI-VII стст. называлася sclaveni (склавены, дзе “к” безумоўна ўстаўное). Іярдан у сачыненні “Геціка”, скончаным ў 551 г., паведамляе, што “шматлюднае племя венетаў” у яго час было вядома “пад трыма імёнамі: венедаў, антаў, склавенаў”. Ім прыводзяцца і геаграфічныя каардынаты рассялення: “Склавены жывуць ад горада Навіетуна і возера названага Мурсіянскім, да Данастра, а на поўнач – да Вісклы”.
Паводле Я.Ч. Скржынскай, горад Навіетун і Мурсіянскае возера абмяжоўвалі арэал склавен з захаду. Гэтым горадам хутчэй за ўсё быў Невіадун на р. Саве, тут жа знаходзілася і Мурсіянскае возера (ад горада Мурсы, цяпер – Осіек), якім мог быць Балатон (шлях да яго для рымлян пачынаўся ад горада Мурса). Такім чынам, геаграфічнымі каардынатамі рассялення склавен з’яўляюцца Балатон і ніжняе цячэнне р. Савы на паўднёвым-захадзе, Вісла – на поўначы, Днестр – на ўсходзе. Гэтая тэрыторыя як раз і з’яўляецца асновай арэала пражскай-корчакскай культуры. Прыпяцкае Палессе і басейн Эльбы, якія знаходзяцца за межамі каардынат, названых Ярданам, былі асвоены славянамі ўжо ў другой палове VI ст.
Этнонімы асобных славянскіх плямёнаў ўнутры пражска-корчакскага арэала невядомыя. Выключэннем з’яўляюцца дулебы, якія складалі нейкую частку разгляданай славянскай групоўкі. Сярэднявечнымі пісьмовымі дакументамі зафіксавана пражыванне дулебаў на Валыні, у Чэхіі, на сярэднім Дунаі паміж возерам Балатон і ракой Мурса, а таксама на верхняй Драва. Раскіданасць этнонімаў безумоўна адлюстроўвае міграцыі дулебаў ў розных напрамках з нейкага адзінага рэгіёну, лакалізаваць які не ўяўляецца магчымым. Гэты этнонім з’явіўся не ў эпоху ранняга сярэднявечча, а раней. Заходнегерманская паходжанне яго дапускае здагадка аб пражыванні ў рымскае час адзінага праславянскай племя дулебаў дзесьці на тэрыторыі пшэворскай культуры па суседству з старажытным заходнегерманскім арэалам.
