Нарвенская культура (5 500 – 2 100 г. да н. э.) – археалагічная культура неаліту ва Усходняй Прыбалтцы і на поўначы Беларусi. Назва паходзiць ад месца вынаходніцтва на р. Нарва. Вытокі: кундская культура – нарвенская мезалітычная культура. Адметнай асаблiвасцю культуры з’яўляюцца дамешак з тоўчаных ракавін у глінянае цеста пры вытворчасці керамікі і пераважна касцяныя прылады працы. Належала да суполнасці культур грабеньчата-накольчатай керамікі, але вызначалася сярод іх некаторай адасобленасцю 1. На тэрыторыi Беларусi у эпоху неаліту суiснавала адначасова з днепра-данецкай, верхнедняпроўскай і нёманскай культурамі. Крывінскі варыянт Нарвенскай культуры стаў асновай для фарміравання паўночнабеларускай культуры.
Асноўны занятак насельніцтва – рыбалоўства, марскі промысел, паляванне, збіральніцтва, у канцы неаліту – зямляробства і жывёлагадоўля. Паселішчы размяшчаліся па берагах азёр і рэк, у прыватнасці па ўсім Падзвінні, у басейне Віліі, на верхняй Беразіне Прыднястроўскай. Жытлы былі наземныя з вогнішчам і гаспадарчымі ямамі.
Прылады працы, з-за беднасці мясцовых запасаў крэмню, пераважна вырабляліся з косці і рогу (наканечнікі стрэл, гарпуны, матыкі, долоты, цёслы). Для ранняга этапу характэрны біканічныя наканечнікі стрэл, матыкі з прасвідраванымі адтулінамі, долатападобныя вырабы са скошаным лязом, вострадонныя гаршкі з грабенчатымі расчосамі і дамешкам з тоўчаных ракавін і валакністых раслін.
Выяўлены упрыгожанні і творы першабытнага мастацтва: касцяныя, рагавыя, драўляныя скульптуркі жывёлаў, вадаплаўных пушак і рыб, падвескі з зубоў жывёл, у заходнім варыянце – вырабы з янтара.
У познім неаліце, пераважна пад уплывам суседніх культур, сфарміраваліся шэраг лакальных варыянтаў. Паўдневы і паўночны варыянты спынілі своё існаванне з прыходам носьбітаў культуры тыповай грабеньчата-ямкавай керамікі (ад 3-га тысячагоддзя да н.э.). На тэрыторыі Беларусі ўтварыўся крывінскі варыянт Нарвенскай культуры, на падставе якога сфарміравалася паўночнабеларуская культура. Заходні варыянт Нарвенскай культуры існаваў долей і быў адным са складнікаў прыбалтыйскіх народаў2.
