Храналогія гісторыі Беларусі

Старажытны перыяд гісторыі

100 тыс. год да н.э. — VIII ст.​

Першабытны перыяд

100 тыс. год да н.э. – V ст.

   Пачынаецца ад часу Вялікіх зледзяненняў і першых спробаў засялення чалавекам тэрыторыі Беларусі і ахоплівае этапы ўзнікнення шматлікіх першабытных культур на працягу існавання першабытнага грамадства. Пасля рассялення індаеўрапейцаў у Еўропе, якое паклала пачатак эпохі металаў, у першабытнай гісторыі Беларусі распачынаецца балцкі перыяд, звязаны з рапаўсюджаннем плямён балцкай супольнасці, дамінаванне якіх працягвалася да з’яўлення славянскіх плямёнаў, якое адбылося ў канцы эпохі.

Пераддзяржаўны перыяд

V — VIII стст.

   Час рассялення на тэрыторыі Беларусі славянскіх плямён і iх суадносiн з тутэйшым балцкiм насельніцівам. Стварэнне плямянных саюзаў, паступовы пераход ад ваеннай дэмакратыі да ранняй дзяржавы.

Перыяд Русі

IX – пач. XIII ст.

Нарманскі перыяд

820-я – 970-я гг.​

  Час пранікнення вікінгаў на балта-славянскія землі, утварэння Русі і ўваходжання большасці беларускіх земляў у склад Кіеўскай дзяржавы. Узнікненне і развіццё самастойных дзяржаў у Полацку і Тураве. Перыяд заканчваецца захопам Полацка наўгародскім князем Уладзімерам і смерцю полацкага князя Рагвалода.

Перыяд магутнасці

980-я – 1101 гг.

   Перыяд распачынаецца вяртанням полацкага пасаду нашчадкамі Рагвалода, паступовым выхадам Полацка з-пад улады Кіева і заканчваецца смерцю Усяслава Чарадзея. За яго княжанням Полацкая зямля дасягае велічы сваёй магутнасці, пашыраючы сваю уладу на землі Літвы і Ніжняга Падзвіння і становіцца значнай дзяржавай на землях усходніх славян.

Перыяд раздробленасці

1101 г. – пач. XIII ст.

   Перыяд распаду Полацкай зямлі на асобныя княствы і ўнутранай барацьбы. З’яўленне Віцебскага, Друцкага, Менскага, Ізяслаўскага, Лагойскага удзельных княстваў, а таксама залежных ад Полацка земляў Герцыке і Кукейнойс на ніжняй Дзвіне. Працяг барацьбы з Кіеўскай дзяржавай. Аднаўленне самастойнасці Тураўскага княства і яго распад на ўдзелы. Фарміраванне Берасцейскай зямлі. Узрастанне ролі Смаленску і Літвы ў палітычным жыцці беларускіх земляў. Пошукі шляхоў кансалідацыі ў сувязі з агрэсіяй крыжацкіх ордэнаў і пагрозай мангола-татарскага нашэсця.

Перыяд ВКЛ

XIII ст. – 1569 г.

Новагародскі перыяд

~1230 – 1316 гг.

   Час аб’яднання літоўскіх зямель і суседніх беларускіх княстваў пад уладай літоўскага конунга Міндоўга. Пачатак знішчэння племяннога ладу і усталявання неабмежаванай манархіі федэратыўнага тыпу на аснове літоўска-беларускай тэрытарыяльнай і палітычнай супольнасці. Са смерцю Міндоўга распачынаецца дынастычная барацьба за ўладу з кароткачасовыямі уладараннямі нашчадкаў Міндоўга. Перыяд уплыву Галіцка-Валынскага княства на Літву ў час княжання Войшалка змяняецца вяртаннем да самастойнай палітыкі ў часы княжання Трайдзена.

Віленскі перыяд

1316 – 1385 гг.

   Перыяд распачынаецца з пачаткам княжання Гедыміна і пераносу ім сталіцы ў Вільню. Перыяд характэрызуецца імклівым пашырэннем тэрыторыі ВКЛ галоўным чынам за кошт большай часткі сучаснай тэрыторыі Беларусі. Час ўмацавання княжаскай улады, дыпламатычных поспехаў у Заходнім і Усходнім напрамку. Са смерцю Гедыміна ў ВКЛ пачынаецца перыяд дыярхіі: кіраванне дзяржавай ажыццяўляецца дзвюмя князямі – Кейстутам і Альгердам, з якіх апошяняму дасталіся ў спадчыну усходнія землі, да якіх на працягу кіравання дадаліся новыя.

Крэўскі перыяд

1385 – 1569 гг.

   Крэўская ўнія, заключаная паміж Польшчай і ВКЛ у 1385 г. адкрыла новы перыяд у айчыннай гісторыі, які і стаў фактычна перыядам уній. Яе падпісанне паставіла пад пагрозу незалежнасць ВКЛ, што выклікала рух пратэсту сярод знаці, скарыстаўшы які да ўлады прыходзіць Вітаўт. Княжанне Вітаўта пачалося з шэрагу няўдач, выникам якіх стала паражэнне ад татар на Ворскле. Для супрацьдзеяння Ордэну ВКЛ мусіла заключыць новую ўнію з Польшчай. Кульмінацыяй княжання Вітаўта становіцца яго ўдзел у Грунвальдскай бітве, дзе ён разам з Ягайлам атрымлівае перамогу над крыжакамі.  У часы княжання Вітаўта ВКЛ дасягае максімальнага пашырэння сваёй тэрыторыі.

  Супярэчнасці паміж ВКЛ і Вялікім Княствам Маскоўскім, якія наспявалі гадамі, ўрэшце выліліся ў шэраг войнаў у XV-XVI ст. Акрамя націску з усходу ВКЛ павінна была адбіваць напады татараў з Крымскага ханства. Пачатак праўлення Жыгімонта Аўгуста знаменаваны правядзеннем аграрнай рэформы (“валочнай памеры”), якая стала важным этапам развіцця гаспадаркі ў ВКЛ. Лівонская вайна з Маскоўскай дзяржавай прывяла ВКЛ да значных тэрытарыяльных стратаў і з’явілася прычынай унутранага палітычнага крызісу, які вымушаў палітычную эліту дзяржавы ісці на больш шчыльныя кантакты з Польшчай, якая ў выпадку аб’яднання абяцала ваенную дапамогу. У выніку была падпісана Люблінская унія, якая прывяла да аб’яднання ВКЛ і Кароны Польскай у адну дзяржаву – Рэч Паспалітую.

Княжанне Аляксандра​​

1492 – 1506 гг.​

Час Жыгімонта Старога​​​

1506 – 1548 гг.​

Жыгімонт ІІ Аўгуст і Люблінская унія​​​​

1548 – 1569 гг.​

Перыяд Рэчы Паспалітай​

1569 — 1795 гг.

Ранняя выбарная манархія

1572 – 1648 гг.

  Пасля смерці Жыгімонта Аўгуста ў Рэчы Паспалітай пачаўся перыяд унутранага крызісу, звязанага з пошукам новай кандыдатуры на каралеўскі і вялікакняскі трон. У выніку новым манархам быў абраны Стэфан Баторы, які ўзнавіў ваенныя дзеянні супраць Масквы, у ходзе якіх быў атрыманы шэраг перамог і вернуты ў склад ВКЛ страчаныя раней беларускія землі.

  Важнейшымі асаблівасцямі эканамічнага развіцця беларускіх зямель у гэты перыяд былі паспяховыя наступствы аграрнай рэформы і бурны рост гарадоў і мястэчак. Рэлігійнае жыццё было адзначана разгарнутым наступам каталіцкай царквы, узначаленай езуітамі, як рэакцыя на пашырэнне ідэй пратэстантызму. Прывілегіраванае становішча каталіцкага касцёла і крызіс праваслаўнай царквы ўсё больш схілялі палітычную эліту Рэчы Паспалітай да ідэі аб’яднання заходняй і ўсходняй канфесіі, якое ўрэшце і адбылося, выклікаўшы неаднолькавую рэакцыю ў розных слаях грамадства.

Бескаралеўе​​

1572 – 1576 гг.​

Час Стэфана Баторыя​​​

1576 – 1586 гг.​

Час Жыгімонта Вазы

1587 – 1632 гг.​

Час Уладзіслава IV Вазы

1632 – 1648 гг.

Пачатак заняпаду

1648 – 1763 гг.

 Казацкае паўстанне на Ўкраіне на чале з Б. Хмяльніцкім дало штуршок для сялянскіх хваляванняў у паўднёвых раёнах ВКЛ, але ВКЛ здолела мабілізаваць сілы, выцясніць казакоў з тэрыторыі Беларусі. Тым часам Маскоўская дзяржава вырашыла скарыстацца аслабленнем Рэчы Паспалітай у казацкай вайне і нанесці удар на землі ВКЛ.

 У выніку працяглых войн, асабліва з пачатку да сярэдзіны XVII стагоддзя, беларускае грамадства перажывае заняпад, а разам з ім адбываецца заняпад усяго ВКЛ, якое ужо не мае сіл супрацьстаяць спачатку паланізацыі, а затым поўнаму захопу Расійскай Імперыяй.

“Крывавы патоп”

1648 – 1667 гг.​

Час Яна ІІІ Сабескага​

1674 – 1696 гг.​

Паміж Швецыяй і Расіяй

1697 – 1763 гг.​

Канец Рэчы Паспалітай

1763 – 1795 гг.

 Са смерцю Аўгуста ІІІ разгарэлася барацьба за трон, якую ўдала выкарыстоўвалі моцныя суседзі Рэчы Паспалітай Расія і Прусія. У 1772 г. адбыўся першы падзел Рэчы Паспалітай, у выніку якога да Расіі адыйшла амаль трэцяя частка тэрыторыі Беларусі.

 Пасля першага падзелу палітычная эліта Рэчы Паспалітай пачала актыўна дзейнічаць і склікала ў Варшаве сойм, які пачаў працу над праграмай дзяржаўных рэформаў і на якім была прынята  канстытуцыя. У выніку Прусія і Расія ўчынілі другі падзел Рэчы Паспалітай. Як рэакцыя на гэтыя падзеі пачалося паўстанне пад кіраўніцтвам Т. Касцюшкі. Пасля задушэння паўстання адбыўся трэці падзел Рэчы Паспалітай, з канцом якой перастала існаваць і ВКЛ, а ўся тэрыторыя Беларусі апынулася пад уладай Расійскай Імперыі.

Ад анархіі да анэксіі​

1763 – 1772 гг.​

Рэформы і канстытуцыя

1788 – 1792 гг.

ІІ і ІІІ падзелы Рэчы Паспалітай

1793 – 1795 гг.