Эпоха ВКЛ – гэта час мужчын. Але казаць пра тое, што жанчыны былі пастаянна на другарадных ролях, зусім нельга. Цудоўныя прыклады граматнага кіравання мужчынамі явілі Соф’я Вітаўтаўна, Алена Глінская, Кацярына Ягеллонка.
Дачка Жыгімонта Старога Лізавета Запальяі наогул дамаглася амаль немагчымага – з ёй лічыліся нават пры двары турэцкага султана. Але як бы там ні было, палітыка традыцыйна заставалася сферай дзейнасці мужчын. Аддаленасць ад палітыкі жанчыны з лішкам кампенсавалі іншай дзейнасцю.
У першую чаргу варта казаць аб рэлігійнай сферы. Тут цяжка не адзначыць менавіта жаночы складнік. Калі судзіць аб магнацкіх ахвяраваннях і вызначаных прывілеях прадстаўнікам розных канфесій, то становіцца відавочна, што шмат у чым рэлігійная цярпімасць (у адрозненне ад непрымірымай пазіцыі прадстаўнікоў саміх цэркваў) забяспечвалася дзякуючы змяшаным шлюбам. Соф’я Слуцкая і Раіна Магілянка рукамі сваіх мужоў зрабілі для праваслаўя значна больш, чым уласна праваслаўныя магнаты, пратэстанцкія перавагі шматлікіх сямействаў таксама нярэдка засноўваліся на перавагах прадстаўніц слабага полу.
Варта адзначыць, што жанчыны простага паходжання таксама не былі цалкам выключаны з рэлігійнага і грамадскага жыцця. У канцы 16-га і пачатку 17 стагоддзя ў спісе каштоўнай маёмасці гараджан з’яўляюцца кнігі. Акрамя літаратуры рэлігійнага зместу досыць часта сустракаюцца і папулярныя любоўныя гісторыі. Цяжка ўявіць, што спажыўцом такога роду прадукцыі мог быць мужчына. Тое, што цяпер называецца жаночымі раманамі, наўрад ці магло сур’ёзна захапіць суровых купцоў і рамеснікаў 16-17 стагоддзя.
Жанчына ў ВКЛ валодала вядомай самастойнасцю і ў фінансавым плане. Часта прыданае не з’яўлялася нават агульнай уласнасцю мужа і жонкі, а было стартавым капіталам, які зваротлівая жонка магла выкарыстаць па сваім меркаванні. Нярэдка мужы-п’яніцы, прапіўшы толькі частку прыданага, аказваліся надоўга ў зняволенні пасля першай жа заявы ў суд іх благаверных. Маёмасць, атрыманая жанчынай па завяшчанні, таксама з’яўлялася яе ўласнасцю. Таму нядзіўна, што жаночыя аперацыі з нерухомасцю і грашовымі сродкамі амаль не саступаюць па аб’ёмах мужчынскім, а што тычыцца імкнення ў любой канфліктнай сітуацыі змагацца за сваю маёмасць да канца, то тут наогул варта адзначыць асаблівую цвёрдасць слабага полу. Часам здараліся і кур’ёзныя выпадкі, так напрыклад, у гарадскіх актах знайшоўся такі дагавор: муж прадаваў свой агарод жонцы з той умовай, каб яна аплаціла яго даўгі і ў далейшым карміла да самай смерці.
Нярэдкія выпадкі, калі жанчыны спрабавалі самастойна вырашаць свае праблемы, зыходзячы з прынятага на ўзбраенне многімі мужчынамі прынцыпу права моцнага: купчыхі і арэндатаршы арганізоўвалі нападу на сваіх праціўнікаў, часцяком самі становячыся на чале ўзброеных атрадаў слуг і наймітаў. Паказальны выпадак, калі супраць зарваўшагася чыноўніка, вінаватага ў шматлікіх злоўжываннях і крыўдах, паўстаў увесь горад, але апынулася, што жонка арыштаванага па загадзе магістрата можа прычыніць гараджанам куды больш бед, чым сам чыноўнік. Барацьба гараджан з жонкай чыноўніка працякала з пераменным поспехам на працягу двух гадоў і скончылася пасля ўмяшання караля смяротным прысудам для абодвух мужа і жонкі.
У сялянскіх судах існавала абмяжоўваючае жаночыя правы правіла – не надаваць увагі сведчанні жанчыны. Тлумачылася гэта даволі проста: жаночыя канфлікты былі занадта частыя. Аднак ужо двух сведкаў па адной справе суд быў абавязаны выслухаць. А вось сваркі паміж суседкамі, нярэдка прыводзілі да неабыякіх наступстваў, разбіраліся вельмі старанна.
Злачынствы супраць жанчын, як і вінаватых у распусьце прадстаўніц слабага полу, каралі вельмі сурова. Пры гэтым расследаванні такіх спраў вяліся асабліва старанна, і пытанне маралі тут было не першарадным. Гаворка ішла ў першую чаргу аб максімальнай абароне самой жанчыны. Таму вельмі часта гвалтаўнікі караліся пасля жорсткіх катаванняў. Калі ж гаворка ішла аб «недастойных паводзінах» жанчыны, вельмі часта пакаранне для яе было куды мякчэй, чым для асоб якія, на думку суда, садзейнічалі злачынствам супраць маральнасці.
Жанчына ў ВКЛ валодала немалымі магчымасцямі і вызначаным уплывам, яна была паўнавартасным членам грамадства і суб’ектам права.
© паводле Delfi.lt