Балтыйскі флот Рэчы Паспалітай

Узброеныя сілы як ВКЛ так і Рэчы Паспалітай доўгі час з’яўляліся цалкам дастатковымі для вырашэння надзённых задач, чаго нельга сказаць аб ваенна-марскім флоце.

Увогуле праблема адсутнасці дастатковых сіл для барацьбы на моры стала актуальная толькі ў 16 стагоддзі. І чыннікаў таму некалькі: да 16 стагоддзя увесь марскі гандаль праходзіў праз гарады Ганзейскага саюзу (гандлёвы саюз паўночных і цэнтральных нямецкіх гарадоў ў 13-17 ст.) – сварыцца з такой магутнай арганізацыяй было небяспечна, для аперацый не моры цалкам хапала нанятых капераў, роля флатоў абмяжоўвалася досыць вузкімі баявымі задачамі, якія з-за недасканаласці канструкцый караблёў маглі выконваць маракі, нарэшце, асноўныя тэатры ваенных дзеянняў мелі ярка выражаны кантынентальны характар. Аднак ужо ў ходзе Лівонскай вайны стала відавочна, што ствараць флот неабходна – вельмі ўжо ўдала выкарыстоўвалі караблі шведы!

Для будаўніцтва флота неабходна было выканаць некаторыя ўмовы: мець у наяўнасці верфі, майстроў, будаўнічы матэрыял, у рэшце рэшт, мець маракоў. З усяго спісу, па вялікім рахунку, не было праблем толькі з матэрыяламі.

Аднак ужо Жыгімонт II Аўгуст спрабаваў стварыць свой флот. Для гэтага за аснову былі ўзятыя традыцыі данцыгскіх карабельшчыкаў (досыць спанатраных у будаўніцтве гандлёвых судоў, але недастаткова знаёмых з прынцыпамі пабудовы ваенных караблёў) і замежны вопыт. У Эльблонга быў закладзены галеон “Smok” («Цмок»), працамі кіравалі венецыянцы Дамінік Сабіёнцэл (Dominicus Sabioncellus) і Джакама Сальвадоры (Giocomo Salvadore). У пабудове карабля прымалі ўдзел усяго ад 30 да 50 чалавек, пры гэтым пастаянна не хапала сродкаў.

У 1572 адрапартавалі, што галеон “амаль гатовы”, але паваяваць караблю так і не давялося: яшчэ ў 1577 ён стаяў у доку, а падчас нападу на Эльблонг яго завялі ў горад, пры гэтым з карабля знялі мачты і ўсё невялікае ўзбраенне. У 1588 карабель быў разабраны.

З уступленнем на пасад Генрыха Валуа пытанне аб флоце падымалася не раз. Нават у дамове паміж каралём і дваранствам (Pacta conventa) абяцанне пабудаваць ваенны флот ішло асобным пунктам. Пазней усе астатнія абраныя каралі пацвярджалі гэты пункт, хоць мала хто ставіўся да яго з усёй сур’ёзнасцю.

Наступная спроба арганізаваць ваенна-марскія сілы дзяржавы звязана з імперскімі амбіцыямі Жыгімонта Вазы. Няўдалая спроба караля утрымацца на шведскім троне выклікала цэлую чараду войнаў. Для барацьбы са Швецыяй флот быў вельмі неабходны, так як усе поспехі войскаў Хадкевіча ў Прыбалтыцы аказваліся эфемернымі пры поўным панаванні шведаў на моры.
Пачалася досыць дарагая і клапотная суднабудаўнічая кампанія. З 1620 у склад флота ўвайшло некалькі караблёў. Будаўніцтва вялося ў асноўным з мясцовага матэрыялу, за аснову была прынята галандская караблебудаўнічай школа.

флот Рэчы Паспалітай
мадэль галеона “Smok”

Самымі буйнымі караблямі ваенна-марскога флоту Рэчы Паспалітай былі галеоны “Rycerz Swiety Jerzy” («Ritter Sankt Georg», «Рыцар Святы Георгій»), пабудаваныя ў Данцызе (Гданьску) “Krol David” (“König David», «Цар Давід» ) і “Wodnik” («Meerman», «Вадзянік»). У 1627 годзе шведскія адміралы былі непрыемна здзіўленыя, сустрэўшы ў моры эскадру Рэчы Паспалітай. Першыя баявыя сутыкненні паміж эскадрамі заканчваліся прадказальна – пасля абмену залпамі караблі Рэчы Паспалітай нязменна сыходзілі ад бітваў.

Параўнальныя характарыстыкі ўзбраення караблёў абцяжараныя недастатковасцю інфармацыі, але з таго, што вядома можна зрабіць выснову аб тым, што карабельная артылерыя шведаў была значна больш якаснай. Так да артылерыі на галеон “Krol David” (400 тон) прыпісаны і 2 камнеметные марціры і прылады малога калібра: 9 3-фунтовых прылад, 5 фальканэтаў (2 і ¾-фунтовых). Магутнасць залпу судна такім чынам не перавышае 160 фунтаў. У той жа час магутнасць залпу 38 гарматнага шведскага «Solen» («Сонца») (300 тон) складае 183 фунты.
Шведы былі досыць упэўненыя ў сваіх сілах, тым не менш марская бітва пад Алівай імі была прайграна: моцна пашкоджаны флагманскі “Tigern” («Тыгр») быў узяты на абардаж, «Solen» быў падарваны самім экіпажам падчас сутычкі на борце, астатнія караблі сышлі ў мора.

Гэта была першая і адзіная гучная марская перамога флота Рэчы Паспалітай. Але лёс караблёў гэтага флоту быў сумны – у бітве пад Віславусцем флот страціў “Rycerz Swiety Jerzy” і Пінк «Zólty Lew» («Gelber Löwe», «Жоўты Леў»), некалькі караблёў былі адпраўленыя на балтыйскі тэатр ваенных дзеянняў Трыццацігадовай вайны, затым блакаваныя шведамі ў Вісмаре, а пасля падзення горада ўвайшлі ў склад шведскага флота.

Альтмаркскае перамір’е паміж Швецыяй і Рэччу Паспалітай ўключала і пункт аб флоце – Рэч Паспалітая абавязалася не будаваць флот на Балтыцы. Тэрмін дзеяння перамір’я скончыўся ў 1635 годзе. У караля Уладзіслава Вазы з’явілася рэальная магчымасць узяць рэванш. Валодаючы значнымі сіламі на сушы, Рэч Паспалітая зноў сутыкнулася з праблемай адсутнасці флоту.
Хутка стварыць баяздольны флот было тэхнічна немагчыма, таму праблему вырашылі самым арыгінальным спосабам – задзейнічалі доследнае ў марскіх паходах казацтва. У траўні 1635 ў цяперашні Юрбаркас прыбылі казакі суднабудаўнікі, пад кіраўніцтвам якіх былі пабудаваныя 15 лодак – чаек. Каля 1000 казакоў на чале з палкоўнікам Канстанцінам Воўкам прыбылі ў Коўна (Каўнас), дзе атрымалі ўзбраенне, амуніцыю і харчы.

Казакам удалося пры штармавым надвор’і выйсці ў Балтыйскае мора, а неўзабаве і захапіць Шведскі транспарт з амуніцыяй і боепрыпасамі. Змагацца з выключна манеўранымі і хуткімі малымі судамі Рэчы Паспалітай шведскаму флоту было вельмі цяжка. Склалася патавая сітуацыя: шведскі флот блакаваў ўзбярэжжа, а казакі, дзейнічаючы на камунікацыях, блакавалі шведскі флот.

© Паводле Delfi.lt

Подписаться
Уведомить о
guest
0 Comments
Межтекстовые Отзывы
Посмотреть все комментарии