Палітычнае становішча Беларусі ў першай палове XVI ст.

З канца XV ст. Маскоўскае княства, канчаткова вызваліўшыся ад золатаардынскай залежнасці, пачало больш актыўна збіраць пад свой кантроль усходнеславянскія землі. Ідэалагічным абгрунтаваннем гэтай палітыкі была місія абароны праваслаўнай веры. Ужо Васіль I Дзмітрыевіч стаў называць сябе Вялікім князем, васпанам Маскоўскім і «всея Русі». У 50-х гадах XV ст. адносіны паміж дзвюма дзяржавамі рэгуляваліся дамовай 1449 г. Казіміра і Васіля II, вядомым як «Вялікі акт часткі Русі паміж Масквою і Вільняй». У 80 – 90-я гады сепаратысцкія прамаскоўскія настроі ў ВКЛ атрымалі значны размах. Пачасціліся пераходы праваслаўнай шляхты на бок Масквы. З канца 80-х і 90-я гады ў Маскоўскую дзяржаву перайшлі князі Бяляўскія, Бельскія, Варатынскія, Вяземскія, Мажайскія, Мярэцкія, Шамяцічы разам са сваімі долямі, г.зн. падуладнымі ім землямі.

Абвастрыліся адносіны паміж ВКЛ і Крымскім ханствам, якое ўзнікла у 1443 г. пасля распаду Залатой Арды. Насельніцтву паўднёвых і цэнтральных земляў княства даводзілася абараняць свае землі ад набегаў крымскіх татараў. Акрамя таго, вялікакняжацкая казна выплачвала так званую ардыншчыну, накіраваную на утаймаванне татараў. Іх агрэсію змаглі спыніць ваенныя поспехі вялікакняжацкага войска ў бітвах пад Клецкам і пад Альшаніцай (Кіеўшчына).

Канфрантацыя паміж маскоўскім княствам і ВКЛ прывяла спачатку да памежных войн (1487 – 1494 гг.). У гэтыя гады ваяводы Івана III нападалі і рабавалі ўсходнія землі ВКЛ. У 1494 г. была падпісана мірная дамова, па якім да Маскоўскай дзяржавы адышлі Вяземскае княства і землі ў басейне верхняй Акі. Акрамя таго, князь ВКЛ Аляксандр жаніўся на дачцы Івана III Алене. Але і гэта не зрабіла звяз трывалым. Неўзабаве, знайшоўшы прычыну, (Аляксандр у адной са сваіх грамат не назваў Івана III «васпанам всея Русі») Іван III абвясціў вайну ВКЛ. 14 чэрвеня 1500 г. на рацэ Ведраш, недалёка ад г. Дарагабужа войскі ВКЛ пацярпелі паразу. Вынікам вайны стала мірная дамова 1503 г, па якім да Масквы адышлі Чарнігаў, Ноўгарад-Северскі, Гомель, Бранск, Пуціўль, Старадуб, Мценек, Невель, Вяліж і інш. У цэлым ВКЛ страціла 19 гарадоў і 70 воласцяў.

становішча ў XVI ст

Становішча ВКЛ ускладніла паўстанне ў 1508 г. Міхася Глінскага. Ён выступіў супраць вярхоўнай улады ВКЛ. Мэтай паўстання з’явілася «адраджэнне кіеўскай манархіі», г.зн. стварэнне самастойнай ад ВКЛ дзяржавы, ядром якога сталі б усходнія беларускія і ўкраінскія землі. Па ўзгадненні з Вялікім князем Маскоўскім Васілём III і пры падтрымцы князёў Друцкіх, Мсціслаўскіх Глінскі напаў на Тураў і Мазыр, аблажыў Менск. Яму на дапамогу паспяшаліся маскоўскія войскі. Але супрацьстаяць войскам Жыгімонта I не змаглі. Шырокай падтрымкі па-сепаратысцку наладжаныя феадалы і насельніцтва беларускіх земляў Глінскаму не аказалі. Паўстанне скончылася паразай.

У жніўні 1508 г. было падпісана дамова пра «вечны мір» паміж Маскоўскім княствам і ВКЛ, якая замацоўвала межы, што склаліся ў выніку папярэдніх войн. У 1512 г. ізноў аднавіліся баявыя дзеянні. Маскоўскія войскі авалодалі Смаленскам і пачалі наступ у кірунку Друцка і Оршы. 8 верасня 1514 г. пад Оршай 80-тысячнае рускае войска пацярпела паразу ад 30-тысячнага войска ВКЛ, якім камандаваў гетман Канстанцін Астрожскі. Барацьба працягвалася са зменным поспехам. Такія гарады, як Полацак, Мсціслаў, Віцебск, Гомель, ОршаРагачоў, Смаленск руйнаваліся па некалькі разоў. У 1522 г. было падпісана пяцігадовае перамір’е, якое потым было падоўжана яшчэ да 1533 г. У 1534 г. пачалася новая вайна. Смерць Васіля III у Маскоўскай дзяржаве падштурхнула ВКЛ да рэваншу за згубленыя раней тэрыторыі. Вайна працягвалася чатыры гады. ВКЛ вярнула толькі Гомель. Себеж і Завалачча заставаліся за Масквой.

Замежнапалітычная сітуацыя і ўнутранае становішча ў ВКЛ вымусілі кіруючыя колы распачаць меры па прыцягненні беларускай шляхты да кіраўніцтва дзяржавай. З пачатку XVI ст. праводзіцца лінія на ўраўнаванне ў правах прадстаўнікоў шляхецкага саслоўя незалежна ад этнічнага паходжання і рэлігійнай прыналежнасці. Гэтыя змены спрыялі пераадоленню сепаратызму беларускіх феадалаў. Пасля паўстання Глінскага сярод шляхты не было апазіцыйных груповак, рознагалоссяў па палітычных, этнічных, ці рэлігійных прыкметах.

Подписаться
Уведомить о
guest
0 Comments
Межтекстовые Отзывы
Посмотреть все комментарии