Гальшанскі замак – адзін з самых вядомых у Беларусі. Праўда ня столькі сваёй ваеннай гісторыяй, колькі рознымі легендамі, а таксама дзякуючы твору Уладзіміра Караткевіча “Чорны замак Альшанскі”. У свой час ён быў адным з самых прыгожых замкаў Беларусі. На жаль, праіснаваў ён нядоўга – усяго пару стагоддзяў. А сёння яго поўнае аднаўленне да гэтага часу знаходзіцца пад вялікім пытаннем.
Замак пабудаваны ў пачатку XVII стагоддзя на паўднёва-ўсходняй ускраіне Гальшан, на левым беразе ракі Гальшанкі. Будаўніцтва, хутчэй за ўсё, ініцыяваў Павел Сапега. Ён жа стаў яго першым і апошнім уладальнікам.
Адзначым, што замак першапачаткова не быў прызначаны для войнаў. І па сваёй архітэктуры ён хутчэй ўяўляў з сябе палац. У той жа час, атачалі яго абарончыя збудаванні – валы і вадзяныя равы.
У першую чаргу замак будаваўся як прадстаўніцкае збудаванне. Ён не быў прызначаны для доўгай аблогі або вядзення баявых дзеянняў. Гэтым можна растлумачыць і вялікую колькасць вокнаў у яго сценах, і адсутнасць згадак у ваенных хроніках.
Вядома, што вялікім разбурэнням ён падвергнуўся падчас Паўночнай вайны. У астатніх войнах, нават буйных, ён практычна не ўдзельнічаў, паколькі захапіць яго было не складана.
Адзіным гаспадаром замка быў Павел Сапега. У яго было тры жонкі, але ўсё памерлі, так і не пакінуўшы яму спадчынніка. За гэта ён атрымаў мянушку «Сіняя барада». Сам Павел любіў жыць на шырокую нагу і жыў не па сродках. Таму пасля яго смерці значная частка яго ўласнасці сышла на водкуп крэдыторам. А замак застаўся за родам Сапегаў.
Часта Гальшанскі замак станавіўся месцам правядзення ўрачыстых мерапрыемстваў, у тым ліку і дзяржаўнага ўзроўню.
Ужо пасля Паўночнай вайны, падчас якой замак быў сур’ёзна пашкоджаны, ён практычна перастаў аднаўляцца. А пасля далучэння Гальшан у склад Расійскай імперыі, замак наогул прыйшоў у заняпад. Але сапраўдны яго закат пачаўся ў канцы XIX стагоддзя.
З-за ўдзелу Сапегаў у паўстанні 1863 года ўся іх уласнасць, у тым ліку і Гальшанскі замак, была нацыяналізавана. Самі прадстаўнікі роду эмігравалі ў Еўропу.
Неўзабаве замак знайшоў сабе новага гаспадара – памешчыка Горбанева, які стаў яго першым магільшчыкам. Дзеля асабістай выгады ён стаў падрываць вежы і сцены замка, каб гандляваць цаглінамі.
Працягнулася разбурэнне замка ў СССР. Ва ўсходнім крыле будынка размяшчалася пчалярскае вучылішча. Па ўказе дырэктара вучэльні, кожны вучань павінен быў здабыць 80 цаглін, для будаўніцтва Дома культуры ў Гальшанах. За гэта давалі дадатковы адпачынак.
Пазней на тэрыторыі замка знаходзіўся кароўнік, а яго сцены працягвалі разбірацца для гаспадарчых патрэб.
